Bornova Tarihi

Bornova Tarihi Çok eskilere dayanır, MÖ.6500 yıllarında ilk uygarlığı misafir eden ilçemiz Bornova dünden bugüne beri çok uygarlığın da yaşam mekanı olmuştur. Bornova , 17. yüzyıldan itibaren antik kaynakları rehber alan Batılı araştırmacı ve gezginlerin ilgi odaklarından biri olmuştur. Osmanlı devrinde bu bölgenin verimli bir tarım bölgesi ve bunun yanı sıra yoğun bitki örtüsü nedeniyle bir sayfiye yeri olduğu anlaşılmaktadır. Ovanın su kaynakları bakımından çok zengin olduğu bilinmektedir.

Bilinen en eski adı “Birun-u Abad” olan Bornova’da yerleşim Hellenistik çağda başlamıştır. İsmi Osmanlı kayıtlarında Birunabad olarak geçmiş ise de, Farsça “dış, harici” anlamına gelen “birun” kelimesinin, genellikle yer isimlerinde bir özel isimle birlikte kullanılan “-abad” takısı (İslamabad, Haydarabad gibi) ile pek uyuşmaması, Birunabad’ın başka bir ismin tahrif edilmiş veya uyarlanmış şekli olabileceğini düşündürmektedir. İsmin başlangıçta “Burunova” şeklinde geçtiği de öne sürülmüştür.

        Prehistorik dönemde zengin bitki örtüsü ve hayvan kaynaklarıyla uygun çevre koşullarına sahip Bornova Ovası, İzmir’in ilk yerleşimcilerine ev sahipliği yapmıştır. En eski yerleşime ait kalıntılar Yeşilova Höyüğü’nde bulunmuştur (https://www.yesilova.ege.edu.tr) . 2005 ve 2006 yıllarında gerçekleştirilen kazı çalışmaları sonucunda Bornova Ovası’nda ortaya çıkartılan Yeşilova Höyüğü’nün sadece İzmir’in değil aynı zamanda Ege Bölgesi’nin de bilinen en eski yerleşim merkezi olduğu anlaşılmıştır. İlk toplulukların Yeşilova Höyüğü’ne günümüzden 8500 yıl önce yerleşmeye başladıkları tespit edilmiştir.

        Yeşilova Höyüğü ve höyüğün 400 m. kuzeyinde yer alan Yassıtepe Höyüğü ile birlikte ovada Bayraklı, Pınarbaşı, Bornova Anadolu Lisesi höyükleri gibi beş höyüğün yer alması, Bornova’daki yoğun eski yerleşimlerin varlığını ortaya koymuştur. Bu prehistorik yerleşimlerle gerek Bornova Tarihini, gerekse İzmir kentinin geçmişi bilinenden çok daha eski tarihlere gitmiştir.

Bornova Kent Arşivi ve Müzesi ana binada ki ilk odada Bornova tarihi kronolojik sırayla veriliyor. İkinci odada köşkün tarihi ve restorasyon süreci anlatılıyor. Yeşilova Höyüğü canlandırması ve maketiyle ise 6 bin 500 yıl öncesine bir yolculuk yapılarak Prehistorik dönemde Bornova’da yaşamla ilgili bilgiler veriliyor. Dördüncü odada eskiden bir kasaba olan Bornova’nın 19’uncu yüzyılda şehirleşme süreci konusunda bilgiler verilirken beşinci odada ise ilçenin geçmişten günümüze tarım, ticaret ve sanayisi anlatılıyor.

İkinci katın ilk odasında, 18’inci ve 19’uncu yüzyılda ilçeyi ziyaret eden seyyahların Bornova hakkında söylediklerinden yapılan derlemeler yer alıyor. Eğitim ve sporun anlatıldığı ikinci odada ise şimdi bir eğitim kenti olan Bornova’nın Dar’ül Kurra’dan Ege Üniversitesi’ne gelişme süreci ve ilçedeki eğitim kurumları anlatılıyor. Aynı odada futbol, golf ve atletizm gibi spor dallarında Bornova’nın ilkleri sergileniyor. Üçüncü odada ilçenin geçmişinde günlük yaşama dair çeşitli örnekler sunulurken dördüncü odada, 20’nci yüzyılda Levanten oturma odası canlandırması yer alıyor.Bornova Tarihine ışık tutan ‘Geçmişten Günümüze Bornova’da Yaşam’ sergisinin Atatürk ve Bornova odasında ise Ulu Önderimiz Mustafa Kemal Atatürk’ün Bornova’ya ziyaretleri hakkında bilgiler bulunuyor. 

        Bornova Ovası’nın zamanla derelerin getirdiği aluvyonla kaplanması sonucu burada yaşayan topluluklar yakın çevre içindeki daha yüksek yerlere taşınarak yaşamlarını sürdürmeye devam etmişlerdir. Daha sonraki çağlarda artan nüfusla birlikte İzmir halkı ihtiyaçlar doğrultusunda Bornova Ovası’nın batısına, sırasıyla MÖ.650-545’de Smyrna-Tepekule ve MÖ.300 ‘de Kadifekale’nin bulunduğu alanlara taşınmış, kültürel ve ekonomik bakımdan gelişimini sürdürmüştür.

1071 yılında Malazgirt Zaferi’yle Anadolu’ya adım atan Türkler, 1076 yılında Bornova’nın yönetimini Emir Çakabey’e vermişlerdir. Osmanlı İmparatorluğu’nun dağılmasından sonra 15 Mayıs 1919’da Yunan işgaline uğrayan Bornova, 9 Eylül 1922’de Mustafa Kemal Atatürk önderliğindeki Türk Ordusunun Belkahve sırtlarından İzmir’e girmesiyle düşman işgalinden kurtulmuştur.

        1425 yılında Türk egemenliğine alınan Bornova, 1919 – 9 Eylül 1922 tarihleri arasında Yunan işgali altında kalmıştır. İlçemiz çok eski bir yerleşim yeri iken 1881 yılında belediyelik,7033 SayılıKanunla 19 Haziran 1957 tarihinde TBMM”de kabul edilerek İlçe olmuştur.